تهیه و تنظیم دکتر عباس گلمکانی

2 دستور کار آزمایشگاه الکترونیک تهیه و تنظیم دکتر عباس گلمکانی

فهرست مطالب صفحه 4 آزمایش اول ودوم : بررسی نقطه کار ترانسزیستور و پایداری آنها... 8 آزمایش سوم : طراحی تقویت کننده ولتاژ شامل دو طبقه ترانزیستوری... 0... آزمایش چهارم : بررسی تقویت کننده تفاضلی 0... آزمایش پنجم : بررسی فیدبک درتقویت کننده 0...op-amp آزمایش ششم : تقویت کننده های عملیاتی 0...A آزمایش هفتم : بررسی تقویت کننده های قدرت کالس آزمایش هشتم : بررسی تقویت کننده های قدرت کالس B بااستفاده ازap-amp... 22 آزمایش نهم : آزمایش دهم : بررسی تقویت کننده های قدرت صوتی... 2 بررسی منابع تغذیه تنظم شده... 22 ضمیمه اول : آشنایی با المانهای الکترونیکی... 0 ضمیمه دوم : مدل مداری پروب اسیلوسکوپ وتاثیر بار گذاری اسیلوسکوپ بر مدار...

2 پیش گفتار دانشگاه صنعتی سجاد آزمایشگاه الکترونیک ))به نام خدا(( دستور کار حاضر منتخبی از دستور کارهای آزمایشگاه دانشگاه صنعتی الکترونیک 2 و دانشگاه شریف 2 فردوسی مشهد می باشد که با توجه به مباحث الکترونیک در مرکز تحقیقات سجاد تهیه و تنظیم شده است و در بعضی موارداصالحات اساسی بر روی روند اجرای آزمایش انجام شده است و اشکاالت موجود در گزارشهای مرجع برطرف شده است. هر آزمایش شامل قسمتهای هدف آزمایش تئوری و محاسبات آزمایش مراحل انجام آزمایش و پرسشها می باشد. دانشجو بایستی قبل از انجام آزمایش تئوری و محاسبات آزمایش را مطالعه کرده و محاسبات الزم برای آزمایش را انجام و بصورت پیش گزارش آنرا کتبا به مسئول آزمایشگاه تحویل دهد. در پایان هر آزمایش نیز هر گروه بایستی یک گزارش به عنوان گزارش آزمایش ارائه دهد که شامل نتایج آزمایش و همچنین پاسخ پرسشهای مطرح شده در انتهای هر آزمایشی می باشد.در خاتمه الزم است که از جناب مافی نژاد آقای دکتر که پیش نویس این جزوه را مطالعه نموده و ما را از راهنماییهای مفیدشان بهره مند ساختند تشکر نمایم. همچنین از آقایان اشرف و تنباکوچی و خانم ناجی که زحمت اصلی تهیه این گزارش بر دوش آنان بود کمال تشکر را دارم. عباس گلمکانی

آزمایش اول ودوم آزمایش اول و دوم موضوع آزمایش : بررسی نقطه کار ترانزیستورها و پایداری آن هدف آزمایش : مدار بایاس مناسب مداری است که نقطه کار آن با تغییرپارامترهای مختلف زیاد تغییر نکند. در این آزمایش پایداری نقطه کار ترانزیستورBJT نسبت به پارامترهای مختلف از جمله تغییر β ترانزیستور تغییر ولتاژ تغذیه و تغییر مقاومتهای بایاس در چند مدار با بایاسهای گوناگون مورد بررسی قرار می گیرند. تئوری و محاسبات آزمایش : 2 4 6 )-( مدارهای شکل مقاومتهای کار تقریب را برای نقطه و با فرض آنکه ترانزیستورهای به کار β 222 و 7 2 رفته دارای مشخصات باشند محاسبه نمائید. سپس با توجه به مقاومتهای استاندارد نزدیکترین را انتخاب مقاومت استاندارد کنید و نقطه کار ترانزیستور ها را به ازای مقاومت های استانداردمحاسبه نمایید و همچنین را نسبت به برای مدارهای )الف( )ب( )ج( و )د( شکل )( بدست آورید و سپس جدول )-( را کامل نمایید. مدار )و( مدار )ه( مدار )د( مدار )ج( مدار )ب( مدار )الف( شکل جدول )-( : نتایج محاسبات مدارات شکل )-( 2

آزمایش اول ودوم مراحل انجام آزمایش : این آزمایش باید در دو جلسه انجام شود. مدارات )الف( و )ب( و )ج( در جلسه اول و مدارات )د( و )ه( در جلسه دوم بررسی شود. )-( ابتدا β ترانزیستور را اندازه گیری کنید و سپس مدارهای شکل را بر روی برد بورد بسته و نقطه کار - ترانزیستورهای آنها را اندازه گیری نمایید و در جدول )-2( یادداشت کنید. شکل )-( : مدارهای بایاس مختلف برای ترانزیستورBJT آنرا اندازه گیری کرده و آنرا برای بررسی اثر تغییراتβ روی نقطه کار ترانزیستور مشابه دیگری انتخاب کنید و ابتدا β )-2( یادداشت در مدارهای شکل )-( نمایید و سپس نقاط کار را اندازه گیری نموده و در جدول جایگزین کنید. 3 33-2 3

آزمایش اول ودوم ولتاژ منبع تغذیه را به اندازه 22 درصد )222 ) تغییر بدهید و تغییرات نسبی نقطه کار ترانزیستور در -3 مدارهای شکل )-( را اندازه گیری کنید و در جدول )-2( یادداشت کنید. 2 مقاومت 2 را در مدارهای شکل )-( به اندازه تقریبی 22+ 2 تغییر دهید. )ابتدا 222 به مقدار مقاومت اضافه -4 نمایید و سپس نزدیکترین مقاومت استاندارد را انتخاب کنید( و اثر آن را بر روی نقطه کار ترانزیستورهای مدار بررسی نمایید و نتایج را در جدول )-2( یادداشت کنید. مدار )و( مدار )ه( مدار )د( مدار )ج( مدار )ب( مدار )الف( قسمت )( β )2( 2 β 2 2 آزمایش )3( )4( جدول )-2(: نتایج آزمایش 4

آزمایش اول ودوم پرسشها : آیا نقاط کار اندازه گیری شده با مقادیر محاسبه شده در قسمت )( مطابقت دارد توضیح دهید. - با کمک نتایج بدست آمده در آزمایش )2( نسبت را از طریق روابط به دست آمده در محاسبات -2 حساب نمایید و نتایج حاصله را مقایسه کنید. 3- به نظر شما کدامیک از مدارها نسبت به تغییرات ولتاژ منبع تغذیه دارای پایداری بیشتری در نقطه کار ترانزیستور های مدار خود می باشند با بررسی روابط پایداری دو مدار fixed-bias )شکل -- الف( و مدار self-bias )شکل - -ح( -4 را با یکدیگر مقایسه نمایید و علت را به طور ساده تشریح کنید. 5

آزمایش سوم آزمایش سوم موضوع آزمایش : طراحی تقویت کننده ولتاژ شامل دو طبقه ترانزیستوری هدف آزمایش : در این آزمایش ابتدا یک تقویت کننده ی دو طبقه امیتر مشترک طراحی شده و گین و محدوده ی فرکانس کاری آن بررسی می شود. تئوری و محاسبات آزمایش : با توجه به شکل )3-( یک تقویت کننده ولتاژ طراحی کنید که مشخصات زیر را دارا باشد : الف( گین ولتاژ : 222 2 ب( مقاومت ورودی : پ( مقاومت خارجی : 3 32 ت( فرکانس افت 3db پایین مدار : ث( نقطه کار وسط خط بار DC باشد 222 BC27 β Q2=BD32 از ترانزیستورهای Q=BC27 و استفاده کنید و فرض کنید ترانزیستور برابر و برای ترانزیستور BD32 برابر 32 است. 6

آزمایش سوم مراحل انجام آزمایش : پس از طراحی مدار بسته نقاط کار را اندازه گیری کنید. در صورتی که نقاط کار اندازه گیری شده با مقادیر مطلوب - تفاوت داشت تغییرات الزم را در مقادیر مقاومتهای مدار ایجاد کنید. 2- فرکانس قطع پایین و فرکانس قطع باالی تقویت کننده را بوسیله آزمایش بدست آورید شکل )3-( : تقویت کننده ولتاژ دو طبقه 3- مقاومتهای امیتر را با استفاده از خازنهای 22 F بای پس کرده و مراحل )( و )2( را تکرار نمایید. 4- ترانزیستور BC27 دیگری را به جای ترانزیستور Q در مدار قرار داده و مراحل )( و )2( را تکرار نمایید. پرسشها : در مرحله سوم چه تغییری درگین فرکانس قطع باال و فرکانس قطع پایین ایجاد می شود علت این تغییرات چیست با تعویض ترانزیستور چه تغییری در پارامترهای تقویت کننده ایجاد شده است - -2 المانهای تعیین کننده فرکانس قطع پایین و باالی یک تقویت کننده را نام ببرید. -3 7

آزمایش چهارم آزمایش چهارم موضوع آزمایش: بررسی تقویت کننده تفاضلی هدف آزمایش : در این آزمایش تقویت کننده تفاضلی یکبار با مقاومت در امیتر و بار دیگر با منبع جریان بررسی می شود و پارامترهای تقویت کننده در دو حالت مقایسه می گردد. تئوری و محاسبات آزمایش : مدار شکل )4-( را بررسی کرده و نقاط کار گین ولتاژ تفاضلی ( d A( و گین ولتاژ مشترک ( C A( و CMRR را محاسبه نمایید. )4-( : تقویت کننده تفاضلی 8

آزمایش چهارم منبع جریان شکل )4-2( را طوری طراحی کنید که بتوان آن را جایگزین مقاومت نمود R EE بطوریکه نقاط کار تغییری نکند. در این حالت مقدار A C و CMRR را محاسبه کنید. شکل )4-2( : منبع جریان مراحل انجام آزمایش : مدار شکل )4-( را بسته نقاط کار آنرا بیابید. اگر در حالت 2 و بین 22 اختالف ولتاژ وجود داشت با قرار 2 - این ولتاژ Offset را جبران کنید. ( بین امیترها و اتصال سر وسط آنبه R EE دادن یک پتانسیومتر ( 2- سیگنال ورودی را اعمال کرده مقدار ماکزیمم آنرا به ازای خروجی بدون اعوجاج تعیین کنید. را بهمراه و مقادیر 2 روی اسیلوسکپ مشاهده کرده و آنرا با هم مقایسه کنید. 22 A C دو ورودی یکسان به دو بیس ترانزیستورها اعمال کنید و خروجیها را روی اسیلوسکپ مشاهده را بدست کرده و -3 اید آورید. چون برای اندازه گیری A d دو منبع سیگنال الزم است لذا با استفاده از فرمول زیر و مقدار A C A d و سپس CMRR را بدست آورید. که بدست آورده 2 2 2 2 2 9

DC منبع جریان شکل ) 4-2 (را با مقادیری که محاسبه کرده اید جایگزین نمایید. توجه کنید که نقاط کار مدار -4 تغییراتی نکند. و سپس مرحله )3( را تکرار کنید. پرسشها : - یک تقویت کننده دیفرانسیل باید چه مشخصاتی داشته باشد دلیل استفاده از منبع جریان به جای مقاومت چیست -2 نتایج آزمایش را در مراحل )3( و )4( با یکدیگر مقایسه کنید و دلیل اختالف بین پارامترها تقویت کننده را توضیح دهید. مقادیر محاسبه و آزمایش را در مراحل) 3 ( و )4( با هم مقایسه کنید. اختالف ناشی از چیست -3-4

آزمایش پنجم آزمایش پنجم موضوع آزمایش : بررسی فیدبک در تقویت کننده ها هدف آزمایش : در این آزمایش فیدبک ولتاژ- ولتاژ و اثر آن روی مقاومت ورودی و مقاومت خروجی و گین تقویت کننده و همچنین اثر آن بر روی سوئینگ خروجی بررسی می شود. تئوری و محاسبات آزمایش : در تقویت کننده شکل )2-( ابتدا نقطه کار ترانزیستورها گین ولتاژ مقاومت ورودی مقاومت خروجی تقویت کننده بدون فیدبک را محاسبه نمایید. )فرض کنید برای هر دو ترانزیستور 222 β سپس مقدار می باشد.( را مقاومت ابتدا با در نظر گرفتن اثر فیدبک طوری تعیین کنید که گین ولتاژ مدار با فیدبک برابر 222 گردد. پس از تعیین در ورودی و خروجی تقویت کننده گین ولتاژ مقاومت ورودی و خروجی تقویت کننده را حساب کنید و سپس محاسبات را در صورتی که فیدبک برقرار گردد انجام دهید. مراحل انجام آزمایش : - مدار را بدون برقراری فیدبک و تنها با قرار دادن در ورودی و خروجی )تشکیل تقویت کنندهV A( مونتاژ کنید. پس از کنترل نقطه کار ترانزیستورها گین ولتاژ مقاومت ورودی و خروجی و فرکانس قطع باال و پایین تقویت کننده ی Aرا V اندازه گیری کنید.

آزمایش پنجم شکل )2-( : تقویت کننده با فیدبک ولتاژ ولتاژ V CC را از 2 ولت کاهش دهید و تغییرات نسبی A V را بدست آورید. دامنه سیگنال ورودی را افزایش دهید تا در شکل موج خروجی ایجاد اعوجاج گردد. در این حالت محدوده تغییرات ورودی -2-3 را بدست آورید. 4- اکنون فیدبک را برقرار نمایید و مراحل باال را تکرارکنید. با کاهش مقدار R F فیدبک مقدار را افزایش دهید و مالحظه کنید که ممکن است مدار ناپایدار شود )بروز نوسانهای -2 فرکانس باال( ایجاد نوسانها را توجیهکنید. پرسشها : علت - تغییر گین مدار با تغییر ولتاژ تغذیه چیست نتایج آزمایش )( و )4( را با مقادیری که محاسبه کرده اید مقایسه کنید. علت تغییر نتایج چیست اثر فید بک را در پارامترهای مختلف تقویت کننده بررسی کنید. ماکزیمم سیگنال سینوسی بدون اعوجاج خروجی را در حالت بدون فیدبک و با فیدبک مقایسه کنید. علت کاهش اعوعاج -2-3 -4 بوسیله فیدبک چیست 2

آزمایش ششم آزمایش ششم موضوع آزمایش: تقویت کننده های عملیاتی OP-AMP هدف آزمایش: در این آزمایش مدارهای ساده ای همچون تقویت کننده انتگرال گیر مشتق گیر و غیره که با بهره گیری از تقویت کننده های عملیاتی ساخته می شوند را مورد بررسی قرار داده و با برخی از مشخصه های OP-AMP آشنا خواهید شد. تئوری و محاسبات آزمایش : با توجه به اینکه رابطه بین ولتاژ و جریان در دیودهای معمولی رابطه ای لگاریتمی است با استفاده از دیود و OP-AMP و سایر المانها مداری طرح کنید که خروجی آن به ازاء محدوده ی معینی از ورودی تقربا متناسب با لگاریتم سیگنال ورودی باشد. مراحل انجام آزمایش : Inverting Amplifier - در مدار شکل )6-( خروجی مولد سیگنال با فرکانس KHZ را با دامنه VP-P به ورودی تقویت کننده بدهید. الف- ضریب تقویت مدار را اندازه گرفته و با مقایسه نمایید. 3

آزمایش ششم شکل )6-( ب- دامنه موج ورودی را افزایش دهید تا جایی که خروجی به حالت اشباع نرود و حداکثر دامنه ورودی و خروجی را در این حالت اندازه گیری نموده و یادداشت کنید. 22 نیز مراتب فوق را تکرار کنید. ج- برای فرکانسهایKHZ2, Non-inverting Amplifier -2 قسمت را برای مدار شکل )6-2( تکرار نمایید. )توجه کنید در این مدار است.( شکل )6-2( 4

آزمایش ششم Integrator -3 مدار شکل )6-3( را وصل نموده و به ورودی یکبار موج سینوسی و بار دیگر موج مربعی بدهید و در هر دو صورت فرکانس موج ورودی را طوری تنظیم کنید که دامنه موج ورودی و خروجی مساوی باشند. این فرکانسها را یادداشت کنید و شکل موجهای ورودی و خروجی را در هر دو حالت رسم کنید. )توجه : اگر ایرادی در عملکرد مدار مالحظه کردید سعی کنید آنرا اصالح کنید.( شکل )6-3( قسمت 3 را برای مدار شکل )6-4( تکرار کنید )اینبار با ورودیهای سینوسی و مثلثی( Differentia -4 قسمت 3 را برای مدار شکل )6-4( تکرار کنید )اینباربا ورودیهای سینوسی و مثلثی( 5

آزمایش ششم Logarithmic Amplifier -2 مداری که طرح نموده اید و خروجی آن متناسب با لگاریتم ورودی است را بسته و به ازاء چند مقدار ورودی خروجی مدار را بدست آورید و به این ترتیب منحنی ولتاژ خروجی بر حسب ولتاژ ورودی را ترسیم نمایید و با رابطه ای که بین ولتاژ ورودی و خروجی این مدار بدست آورده اید مقایسه نمایید. پرسشها : - ثابت کنید اگر سر مثبت OP-AMP را به زمین وصل کنیم و خروجی آنرا نیز به ورودی منفی متصل کنیم آنگاه ولتاژ -خروجیOP-AMP با تقریب بسیار خوب ولتاژ offset تقویت کننده عملیاتی را نشان می دهد. رابطه بین خروجی و ورودی مدارهای شکل )6-( تا )6-4( را از طریق محاسبه بدست آورید. با مراجعه به روابط اثر نویز ورودی در خروجی انتگرال گیر و مشتق گیر را تشریح نموده و مقایسه کنید. اگر به وردی شکل )6-( موج مربعی با دامنه VP-P و KHZ بدهیم به نظر شما خروجی چگونه خواهد بود -2-3 -4 6

آزمایش هفتم آزمایش هفتم موضوع آزمایش : بررسی تقویت کننده های قدرت کالس A هدف آزمایش : در طراحی تقویت کننده های قدرت تلفات توان اعوجاج وزن اندازه و راندمان همگی به حساب می آید و ترانزیستورهایی که در این تقویت کننده ها بکار می رود باید دارای قابلیتهای خاص از قبیل ولتاژ شکست حداکثر جریان و تلفات توان مورد نیاز باشد. توان خروجی تقویت کننده های قدرت که عموما در آخرین طبقه مدارهای الکترونیکی و مخابراتی قرار می گیرند از چند میلی وات تا چند مگاوات است. در این آزمایش تقویت کننده های قدرت کالس A مورد بررسی قرار می گیرند. تئوری و محاسبات آزمایش : می خواهیم تقویت کننده های قدرت کالس A را مورد بررسی قرار دهیم. بدین منظور مدارهای تقویت کننده های شکل )- 7( را در نظر بگیرید. در این تقویت کننده ها در صورت نبودن سیگنال AC در ورودی ترانزیستورها دارای جریان نقطه کار و در نتیجه دارای توان تلفاتی می باشند. مشخصات نامی ترانزیستورهای BD37 و BD3 را که توسط کارخانه سازنده ارایه گردیده است در جدول )7-( - آمده است پارامتر نوع β BD37 V 62 42-62 WC 2 BD3 V 62 42-2 WC 2 جدول )7-( : مشخصات ترانزیستور 7

آزمایش هفتم β ترانزیستورها را توسط مولتی متر دیجیتال اندازه گیری نمایید و در جدول )7-2( یادداشت کنید. -2 37 نوع 37 2 3 β جدول )7-2( : β ترانزیستور 3- با فرض اینکه مدار به گونه ای طراحی گردیده است که در صورت نبودن سیگنالAC در ورودی ولتاژ خروجی برابر صفر )7-3( η است مقاومت er را طوری محاسبه نمایید که راندمان تقویت کننده ی ماکزیمم شود و در جدول بنویسید. تذکر :در محاسبات خود ولتاژ اشباع کلکتور امیتر را برابر 2.2 V در نظر بگیرید. ) ( راندمان ( با توجه به محاسبه شده در قسمت )3( ماکزیمم ولتاژ خروجی ماکزیمم) و همچنین -4 ماکزیمم توان تلفاتی) ) در ترانزیستورها را محاسبه نمایید و در جدول )7-3( یادداست کنید. مراحل انجام آزمایش : در این - آزمایش مداری جهت بایاس کردن ترانزیستورها طرح نگردیده است و به جای مدار بایاس از ولتاژ Offset مولد ) سیگنال استفاده کنید بطوریکه در صورت نبودن سیگنال AC در ورودی ولتاژ خروجی Vبرابر O صفر گردد. 2- مدارهای شکل )7-( را بر روی برد بورد ببندید و سپس ماکزیمم ولتاژ خروجی )Vomax( ماکزیمم توان بار ( و مجموع توان تحویلی توسط منابع تعذیه )PCC( را اندازه گیری کنید و از آنجا راندمان ماکزیمم را محاسبه نمایید و در جدول )7-3( بنویسید. 8

آزمایش هفتم شکل )7-( : تقویت کننده های کالس A پارامتر نوع محاسبه الف آزمایش محاسبه ب آزمایش جدول )7-3(: محاسبات و نتایج آزمایش پرسشها : نتایج محاسبات و آزمایش را با یکدیگر مقایسه کنید. علت اختالف چیست تقویت کننده کالس A را از نظر کیفیت تقویت و راندمان مورد بررسی قرار دهید. - -2 چرا طبقات اول تقویت کننده های چند طبقه معموال از تقویت کننده کالس A استفاده می شود و از تقویت کننده -3 کالس B استفاده نمی گردد 9

آزمایش هشتم آزمایش هشتم موضوع آزمایش : بررسی تقویت کننده های قدرت کالس B با استفادهاز OP-AMP هدف آزمایش : در این آزمایش تقویت کننده قدرت از نوع کالس )PUSH-POUL( B را مورد آزمایش قرار می دهیم. همچنین برای از بین بردن اعوجاج عبوری Distortion( )Cross Over نماییم. روشی را با بکارگیری تقویت کننده های عملیاتی پیشنهاد می مراحل انجام آزمایش : مدار شکل )-( را بر روی برد بورد ببندید و مدار را در حالت )( قرار دهید. حال یک ولتاژ mv سینوسی با دامنه 222 و KHZ فرکانس به ورودی مدار اعمال کنیدو سیگنال خروجی را مشاهده و رسم نمایید. وضعیت مدار را در حالت )2( قرار داده و با شرایط قسمت )( ولتاژ خروجی Vو O خروجی تقویت کننده عملیاتی را - مشاهده و رسم نمایید. ) را اندازه گیریکنید. 2- در حالت )2( ماکزیمم ولتاژ بدون اعوجاج ( در حالت )2( با توجه به اینکه دامنه ولتاژ ورودی برابر mv 222 است فرکانس موج ورودی را از KHZ به آرامی افرایش -3 دهید آیا پدیده اعوجاج عبوری را در فرکانسهای باال مشاهده می کنید در صورت مثبت بودن جواب علت را شرح دهید. 2

آزمایش هشتم شکل )-( : تقویت کننده کالس B )2( در مدار تقویت کننده شکل )-( که در حالت وضعیت قرار دارد اوال ماکزیمم ولتاژ خروجی همواره به اندازه -4 از Vcc کمتر است و از طرفی در فرکانسهای باال نیز پدیده اعوجاج عبوری را مشاهده می کردیم برای بهبود این دو مشخصه می توان مداری به صورت شکل )7-3( پیشنهاد کرد. مدار شکل )-2( را بر روی برد بورد ببندید و به ورودی مدار ولتاژ سینوسی با دامنه منفی زیاد و فرکانس KHZ اعمال کنید و شکل موجی خروجی V 2 و همچنین خروجی تقویت کننده عملیاتی ( O V( را مشاهده و رسم نمایید. ماکزیمم ولتاژ بدون اعوجاج در خروجیرا اندازه گیری کنید و با نتایج شکل )-( مقایسه کنید. دامنه ولتاژ ورودی را برابر 222 mv قرار دهید و فرکانس آن را بر روی 2KHZ تنظیم کنید و اندازه ولتاژ منابع تغذیه را از -2-6 V به آرامی کاهش دهید آیا در هنگام کاهش ولتاژ تغذیه در شکل موج ولتاژ خروجی اعوجاج عبوری را مشاهده می کنید در صورت مثبت بودن علت را توضیح دهید. 2

آزمایش هشتم شکل )-2( : تقویت کننده کالس B : پرسشها تقویت کننده کالسی B را از نظر کیفیت تقویت مورد بررسی قرار داده و با تقویت کالس A مقایسه کنید. راندمان ماکزیمم تقویت کننده کالس B را محاسبه کرده و با تقویت کننده کالسA مقایسه نمایید. در شکل )-( چرا در حالت )2( اعوجاج عبوری بهبود می یابد. - -2-3 مدار شکل )-2( را بررسی نموده و نقش هر یک از المانهای ان را تشریح کنید. چیست مزایای این مدار نسبت به مدار )-( -4 22

آزمایش نهم آزمایش نهم: موضوع آزمایش : بررسی تقویت کننده های قدرت صوتی هدف آزمایش : هدف از این آزمایش آشنایی با تقویت کننده قدرت صوتی سه طبقه با استفاده ترانسفورمر می باشد. این تقویت کننده شامل تقویت کننده شامل تقویت کننده اولیهیا Pre amplifier طبقه Driver و طبقه خروجی یا قدرت می باشد. تئوری و محاسبات آزمایش : شکل )9-( تقویت کننده ی مورد نظر را به طور کامل نشان می دهد. هر طبقه را به تفکیک بررسی کرده نقاط کار آنرا بدست آورید. ترانزیستورهای طبقه ی قدرت در چه کالسی کار می کند مراحل انجام آزمایش : - مدار را بسته نقاط کار را اندازه گیری کنید. ورودی را در حدی تنظیم کنید که خروجی بدون اعوجاج باشد. 3 3 گین مدار A V و گین قدرت مدار A P و و و عرض باند مدار و همچنین راندمان مدار را برای بلند گوی -2 اهمی )یا مقاومت.2 اهمی( بدست آورید. 3- جای خازن 2 22 را با یک خازن 22f عوض کرده تغییر گین و باند فرکانسی را یادداشت کنید. ترانزیستورهای و Q Q 2 از نوع BC27 و ترانزیستورهای Q 3 و Qاز 4 نوعBD39 می باشد. T ترانس رابط )آبی رنگ( و T 2 ترانس بلندگو )قرمز رنگ( می باشد 23

آزمایش نهم شکل )9-( : تقویت کننده صوتی پرسشها : طبقات مختلف یک تقویت کننده صوتی را بررسی کرده و نقش هر طبقه را توضیح دهید. علت تغییرات ایجاد شده در گین و پهنای باند فرکانسی را در مرحله )3( توضیح دهید. عوامل موثر در محدود شدن عرض باند مدار را ذکر کنید. - -2-3 24

آزمایش دهم آزمایش دهم موضوع آزمایش : بررسی منابع تغذیه تنظیم شده هدف آزمایش : برای ساخت یک منبع تغذیه مناسب ابتدا از ترانس و یکسو کننده های ولتاژ استفاده می کنیم و یک منبع تغذیه تنظیم نشده با ریپل خروجی خواهیم داشت. برای تولید یک ولتاژDC ثابت و بدون ریپل از مدارات رگوالتور استفاده می شودکه در این آزمایش با مدارات رگوالتور ولتاژ موازی و سری آشنا خواهیم شد. تئوری و محاسبات آزمایش : - طرز کار رگوالتور ولتاژ موازی در شکل )2-( را بررسی کرده نقاط کار آنرا محاسبه نمایید. ولتاژ 6 در شکل )2-2( مقدار مقاومتهای و R R 2 را بدست آورید. بطوریکه اگر گردد. در این -2 حالت نقاط کار ترانزیستورهای Q و Qرا 2 محاسبه کنید. محدوده تغییرات ولتاژ خروجی را در صورت تغییر پتانسیومتر R 2 در شکل )2-2( محاسبه کنید. -3 مراحل انجام آزمایش : ( مقادیر مدار شکل )2-( را ببندید. ابتداولتاژورودی را ثابت قرار داده و با تغییر مقاومت بار )پتانسیومتر V 2 - را اندازه گیری کرد در جدول )2-( بنویسید. E O E i )2-2( به ازای مقاومت بار ثابت مطابق با جدول را تغییر داده و جدول را تکمیل حداقل و کنید. حداکثر -2 جریان دیود زنر را در مراحل )( و )2( بدست آورید. 25

آزمایش دهم 2 جدول )2-( : v 2 متغیر و V 2 V 2 V 2 V V 22 2 2 متغیر جدول )2-2(: شکل )2-( : رگوالتور ولتاژ موازی 26

آزمایش دهم 6 مدار شکل )2-2( را ببندید و با تغییر پتانسیومتر R 2 نقطه کاری را طوری تنظیم کنید که به ازای -3 کنید. ( کار مدار سپس نقاط گردد. را اندازه گیری کرده و با مقادیر تئوری که محاسبه کرده اید مقایسه در حالت و بدون بار( شکل )2-2( : رگوالتور ولتاژ سری در شکل )2-2( یکبار مطابق با جدول )2-3( ولتاژ ورودی را تغییر دهید و مقادیر E O و V Z را اندازه گیری کرده و در -4 جدول قرار دهید. بار دیگر مطابق با جدول )2-4( L R را تغییر داده و جدول را تکمیل کنید. V 4 V 2 V 6 V 7 V V 9 V 2 V V 2 2 V Z جدول )2-3(: i E متغیر و 2 ادامه جدول )2-4( : متغیر و V 27

آزمایش دهم 2- شکل مقابل یک تثبیت و ولتاژ را نشان میدهد که به صورت یک مدار مجتمع میباشد. این رگوالتورها دارای سه پایه هستند که عبارتند از : پایه ورودی پایه زمین )مشترک( و پایه خروجی رگوالتورهای 2 ولتی در آزمایشگاه از نوع مثبت و از سریLM722 می باشند که مشخصات پایه های آن در شکل مشخص شده است. مدار شکل )2-3( را بر روی برد )2-2( را کامل کنید. بورد بسته و با تغییر جریان خروجی را تنظیم کنید و جدول شکل )2-3( : مدار تنظیم کننده ولتاژ با استفاده از تراشه رگوالتور 2 2 22 32 42 22 62 72 2 92 22 جدول) 2-2 ( : متغیر 28

آزمایش دهم پرسشها : - علت استفاده از مقاومتΩ 272 و خازن 2 μ در مدار شکل )2-( چیست با توجه به جداول پرشده و با توجه به ساختمانرگوالتور موازی این مدار بهتر است در چه موردی بکار می رود چرا -2 3- نقش ترانزیستورهای Qو Qمقاومت 6Ω 222Ω 2 در مدار شکل )2-2( چیست با توجه به جدول )2-3( مدار رگوالتور سری را بهتر است در چه موردی نیز توجیه کنید. بکار ببریم پاسخ خود را براساس مطالبتئوری -4 2- با توجه به فرمولهای زیر درصد رگوالسیون را برای دو مدار یاد شده حساب کنید. رگوالسیون بار رگوالسیون خط 29

ضمیمه آشنای با المانهای الکترونیکی آزمایشگاه الکترونیک 2 - خواندن مقاومتها : هر مقاومت مقدار با سه رنگ روی آن مشخص می شود. رنگ اول و دوم مقدار و رنگ سوم ضریب و رنگ چهارم خطای مقاومت است. هر رنگ در مقاومتها نماینده یک عدد است. در مقاومتهای پنج رنگ اول دوم و سوم مقدار و رنگ چهارم ضریب و رنگ پنجم تلرانس )خطا( است. توجه شود که اگر رنگ سیاه بعنوان ضریب بکار رود ضریب مربوط خواهد بود. تذکر : اگر رنگ سوم مقاومت )ضریب( طالیی بود ضریب 2/ است. توان مقاومتها به جثه آنها بستگی دارد و هر چه جثه مقاومتهای بزرگتر باشد توان آنها بیشتر است. 4 2 مقاومتها با توانهای W و و تهیه می شود. خواندن مقدار خازنها : مقدار خازناغلب بصورت PF یا μ نوشته می شود. در خازنهایی که مقدار آنها با عدد مشخص شده است دو رقم اول مقدار و رقم سوم نشان دهنده ضریب است. مثال : مقدارشان مشخص شده است همانند 24 در 2 2 4 22 2 خازنهایی که با سه رنگ مقاومتها عمل می شود. در آنهایی که با پنج رنگ مشخص شده است رنگ اول و آخر را رها کرده و با سه رنگ باقیماندهمثل سابق عمل می کنیم. رنگ اول ضریب حرارتی و رنگ پنجم تلرانس خازن را مشخص می کند. خازنهای الکترولیت معموال مقدارشان از به باالست پایه بلندتر مثبت و پایه کوتاهتر منفی است در مداراتی که ازخازن الکترولیت استفاده می شود جهت خازن باید رعایت شود. 3

ضمیمه - تشخیص پایه های دیود : دیودها هنگامی که هدایت می کنند مقاومت کمی از خود نشان می دهند. در حالت معکوس مقاومت دیده شداز دو سر آنها شکل )( بسیار بزرگ است از این بنابراین خواص می توان در تعیین سرهای دیود استفاده کرد. یک دیود مدار معادل معمولی را در حالت بایاس مستقیم )هدایت( نشان می دهد. شکل )2( : مدار معادل دیود واقعی برای آنکه اثر مقاومت Rتوسط f اهم متر مشهود گردد باید ولتاژ مدار باز اهم متر ( O V( از V Y بزرگتر باشد. این شرط در مورد اهم مترهایا آنالوگ همواره برقرار است ولی در مورد اهم مترهای دیجیتال همواره صادق نیست. در بعضی از اهم مترهای دیجیتال در هیچ حوزه ای ولتاژ مدار باز خروجی به حد ولتاژ آستانه دیود نمی رسد ولی در اغلب اهم مترهای دیجیتال در وضعیتی که با سمبل دیود) ) مشخص گردیدهاست می توان مقاومت استاتیکی دیود در یک جریان خاص )که توسط اهم متر و کلید حوزه تعیین می شود( را مشخص نمود. بطور مثالبا ولتمتر فلوک )شماره 222 ( در سه حوزه ای که روی آن عالمت دیود قرار دارد می توان دیود را آزمایش نمود. اگر مولتی متر دیجیتال در دسترس نیست می توان از سیمپسون استفاده نمود. ترمینالهای خروجی اهم متر را به دو سر دیود که کاتد و آند آن معلوم نیست وصل می کنیم. اگر اهم متر اهم پایین را نشان دهد ترمینال مثبت آند و ترمینالمنفی کاتد دیود را نشان می دهد و اگر اهم متر اهم زیادی را نشان داد ترمینال مثبت کاتد و ترمینال منفی آند دیود را معرفی خواهد کرد.توجه داشته باشید که اهم مترهایی که از نوعAvometer هستند در هنگام آزمایش دیود اگر اهم پایین را نشان دهند سر مثبت معرف کاتد و سر منفی معرف آند دیود می باشد. 3

ضمیمه با توجه به اینکه 7γ V در حدود 2/7 است همه مولتی مترهای دیجیتالدر حوزه ی) (7γ را نشان می دهند به این ترتیب از طریق سنجش ولتاژ نیز می توان از صحت دیودها مطمئن شد. همچنین کاتد و آند دیودها را می توان توسط عالیم قراردادی نیز مشخص کرد. مشخصات دیودها و جهت کاتد را گاهی روی آنها می نویسند و گاهی نیز مانند مقاومتها از نوارهای رنگی استفاده می کنند در این حالت نوار پهن جهت کاتد را نمایش می دهد. - منبع تغذیه : منبع تغذیه همانند یک باتری متغیر است و دارای قطب مثبت و منفی است و اتصال سوم که به صورت عالمت زمین است به قطب منفی وصل نیست و به بدنه دستگاه متصل است. برای تنظیم ولتاژ سر مثبت و منفی را به یک مولتی متر که به حالت ولتمتر قرار گرفته وصل کرده و با ولومCOARSE مقدار ولتاژ را تغییر داده و روی ولتمتر مشاهده می کنیم. ولومFINE برای تنظیم دقیقتر است. - تشخیص پایه های ترانزیستور: تشخیص پایه های ترانزیستور FET آسان نیست برای همین پیشنهاد می کنیمکه از کاتولگهابرای پیدا کردن پایه های آنها استفاده گنید. در اینجا راهی برای پیدا کردن پایه های ترانزیستورBJT پیشنهاد می کنیم. اگر شما از اهم متر آنالوگ استفاده می کنید باید به صورت زیر عمل کنید : برای پیدا کردن BASEپایه ای را پیدا کنید که از یک طرف به دو پایه دیگر راه دهد و از طرف دیگر راه ندهد. برای این کار اهم متر را روی Rx قرار دهید. دقت کنید که کدام قطب اهم متر به پایه بیس ترانزیستور متصل است اگر منفی متصل است ترانزیستور NPN و اگر مثبت متصل بود ترانزیستور PNP است.حال باید مقاومتهایبین بیس و امیتر و همچنین بیس و کلکتور را چک کنید هر کدام که مقاومت بیشتری را نشان داد آن پایه امیتر و دیگری که مقاومت کمتری دارد پایه کلکتور است. 32

ضمیمه اگر شما از اهم متر دیجیتال استفادهمی کنید باید به صورت زیر عمل کنید : برای پیدا کردن پایه های ترانزیستورهایBJT توسط اهم متر دیجیتال ابتدا باید اهم متر را روی عالمت و دیود گذاشته سپس دو پایه ای را پیدا کنید که از هیچ طرف به هم راه ندهند )روی اهم متر عالمت دیده شود( این دو پایه یکی امیتر و دیگری کلکتور است پس به این ترتیب پایه باقیمانده بیس خواهد بود. حال شما باید یک بار سیم مثبتاهم متر را روی بیس قرار دهید و سیم منفی اهم متر را به یکی از دو پایه اهم متر متصل کنید. اگر عددی را بر روی اهم متر مشاهده نمودیدیعنی ترانزیستورشما NPN است در غیر این صورت ترانزیستور شما PNP است بنابراین اگرچنین بود سیم منفی را به پایه بیس وصل کنیدحال می خواهیم پایه های کلکتورو امیتر ترانزیستور را پیدا کنیم برای اینکار سیم مثبت )اگر ترانزیستور PNP بود سیم منفی( را به بیسترانزیستور وصل کنید و حال ولتاژ آستانه دیود را بین هر دو پایه مشاهده کنید )عددی که اهم متر روی عالمت دیود نشان می دهد( هر کدام که ولتاژ آستانه بیشتری داشت امیتر خواهد بود و دیگری نیز کلکتور است بدین ترتیب شما هم نوع ترانزیستور و هم پایه های آن را مشخص نموده اید. 33

ضمیمه 2 مدل مداری پروب و ورودی اسیلوسکوپ اسیلوسکوپ وسیله ای است که به منظور مشاهده و اندازه گیری شکل موجهای الکتریکی بکار می رود. و پروبهای اسیلوسکوپ مدارهای فعال و یا غیر فعال هستند که برای انتقال سیگنالهایی الکتریکی از مدارهای الکتریکی به ورودی اسیلوسکوپ مورد استفاده قرار می گیرند. بطور کلی این پروبها باید دارای چند مشخصه مهمباشند که عبارتند از : اثر بارگذاری کوچک بر روی مدار دارای پهنای باند فرکانسی عبور مناسب سیگنال به نویز بزرگ - -2-3 پروبهای فعال عموما دارای امپدانس ورودی بزرگی هستند و سیگنال الکتریکی را ابتدا تقویت کرده و سپس توسط کابل به اسلوسکوپ ارسال می دارندعمومااین پروبهادر فرکانسهای نسبتا باال مورداستفاده قرار می گیرند. پروبهایی که در آزمایشگاه الکترونیک موجود اند از نوع غیر فعال بوده و دارای بهره ولتاژ و 2 در پهنه وسیعی از فرکانسها می باشند. هنگامیکه پروب اسیلوسکوپ را در گره ای از مدار قرار می دهید بعلت اثر بارگذاری که بر روی آن گره از مدار نسبت به زمین قرار می دهد شکل موج واقعی مدار را تغییر داده و در نتیجه شکل موجواقعی مدار را نمی توان توسط اسیلوسکوپ مشاهده کرد. شکل )( مدار معادل پروب و اسیلوسکوپ را در حالتهای مختلف نشان می دهد همانطوریکهمشاهده می شود مجموعه پروب و تقویت کننده ورودی اسیلوسکوپ دارای اثر بارگذاری مقاومتیو خازنی می باشند که میزان آن بستگی به ضریب تضعیف پروب )X2,X( و اسیلوسکوپ )DC,AC( دارد. شکل )( : مدار معادب پروب و ورودی اسیلوسکوپ لیدر 34

ضمیمه 2 مقادیر عددی مقاومتها و خازنهای داده شده در شکل )( مربوط به پروب و اسیلوسکوپ نوع لیدر می باشد و برای انواع دیگر پروبها و اسلیوسکوپها اندازه این المانها ممکن است که مقادیر دیگری را به خود اختصاص دهند. همانطوریکه در شکل )( مشاهده می شود میزان تغییرولتاژ گره A در هنگام اتصال پروب به این گره بستگی به پهنای باند سیگنالهای مدار و همچنین امپدانس دیده شده از دو سر مدار ( out Z( دارد. ولی آنچه که ما بر روی صفحه اسیلوسکوپ مشاهده ضریبی از ولتاژ می کنیم است که در پهنه وسیعی از فرکانسها به صورت ضریبی از ولتاژ یا مولفه AC می باشد. بطور کلی مجموعه پروب و اسیلوسکوپلیدر دارای مدارهای معادل تقریبی شکل )2( می باشند. شکل )2( : مدارهای معادل تقریبی ورودی پروب و لیدر 35